Skip to content

量子理论

Part of note taken on ZJU Physics Ⅱ (H), 2021 Fall & Winter

Chap38-1:黑体辐射与光电效应

基尔霍夫定律

基尔霍夫定律 (Kirchhoff's Law) 其实就是发射率等于吸收率,\(\varepsilon_\lambda=A_\lambda\)

发射率:单色辐射强度与相应的黑体辐射的比率

\[ \varepsilon_\lambda=\frac{I_\lambda(\text{emitted})}{B_{\lambda}(T)} \]

吸收率:吸收的单色光强度与入射光强度的比率

\[ A_\lambda=\frac{I_\lambda(\text{absorbed})}{I_\lambda(\text{incident})} \]

单色辐射出射度 (Spectral emittance):单位面积单位时间辐射强度

\[ R_\lambda(T)=\frac{\mathrm dR_\lambda}{\mathrm d\lambda}(W\cdot m^{-3}) \]

辐射出射度 (the totle intensity):单色辐射出射度对波长的积分

\[ R(T)=\int_0^\infty R_\lambda(T)\mathrm d\lambda(W\cdot m^{-2}) \]

斯特藩 - 玻尔兹曼定律

Stefan-Boltzmann Law

\[ R(T)=\sigma T^4,\quad \sigma=5.67\times 10^{-8}W\cdot m^{-2}\cdot K^{-4} \]

维恩位移定律

Wien displacement law

\[ T\lambda_{\max}=b,\quad b=2.898\times 10^{-3} m\cdot K \]

\(T\) 升高时,\(\lambda_{\max}\) 将会减小,即蓝移。

维恩公式长波糟糕,瑞丽 - 金斯公式短波糟糕(紫外灾难

普朗克辐射公式 (1900)

\[ R(\lambda,T)=\frac{2\pi hc^2}{\lambda^5(e^{\frac{h\nu}{kT}}-1)}, \quad h=6.626\times 10^{-34}J\cdot s \]

推导:第 \(i\) 类量子的能量为 \(ih\nu\),根据麦克斯韦 - 玻尔兹曼分布律,有

\[ N(E)=\frac{2N}{\sqrt{\pi}}\frac{1}{(kT)^{3/2}}E^{1/2}e^{-E/kT} \]

根据普朗克量子假设,每个能级 \(E=ih\nu\),且应该做一个平均积分。直接使用 PPT 上的结论:

\[ N_i=Ne^{-\frac{ih\nu}{kT}} \]

平均能量为

\[ \overline{\varepsilon}=\frac{\sum ih\nu\cdot N_i}{\sum N_i}=\frac{\displaystyle\sum_{i=0}^\infty ih\nu\cdot Ne^{-\frac{ih\nu}{kT}}}{\displaystyle\sum_{i=0}^\infty Ne^{-\frac{ih\nu}{kT}}}\Rightarrow \overline{\varepsilon}=\frac{h\nu}{e^{\frac{h\nu}{kT}}-1} \]

Rayleigh-Jeans 公式中,令 \(kT=\overline{\varepsilon}\),则

\[ R(\lambda,T)=\frac{2\pi}{\lambda^4}kT\cdot c=\frac{2\pi c}{\lambda^4}\frac{h\nu}{e^{\frac{h\nu}{kT}}-1}=\frac{2\pi hc^2}{\lambda^5(e^{\frac{hc}{\lambda kT}}-1)} \]

在普朗克辐射公式中,令 \(\lambda\to0\)\(e^{\displaystyle\frac{hc}{\lambda kT}}\gg 1\) 可以得到维恩公式

\[ R(\lambda,T)=\frac{C_1}{\lambda^5}e^{-\frac{C_2}{\lambda T}} \]

\(\lambda\to\infty\)\(e^{\displaystyle\frac{hc}{\lambda kT}}=1+\dfrac{hc}{\lambda kT}+o(\dfrac{1}{\lambda})\),则得到瑞丽 - 金斯公式

\[ R(\lambda,T)=\frac{2\pi ckT}{\lambda^4} \]

爱因斯坦光电效应方程

\[ h\nu=K_{\max}+A=\frac{1}{2}mv_{m}^2+A \]

\(A\) 为逸出功。

康普顿散射效应

The Compton Effect。结论:

\[ \Delta\lambda=\frac{h}{m_0c}(1-\cos\varphi) \]

康普顿波长 \(\lambda_C=\dfrac{h}{m_0c}=0.00243 nm\)

推导:

\[ \begin{cases} \begin{aligned} &m_0c^2+h\nu=mc^2+h\nu'\\ &(mv)^2=\left(\frac{h\nu}{c}\right)^2+\left(\frac{h\nu'}{c}\right)^2-2\left(\frac{h\nu'}{c}\right)\left(\frac{h\nu}{c}\right)\cos\varphi\\ &m^2=\frac{m_0^2}{1-\frac{v^2}{c^2}} \end{aligned} \end{cases} \]

首先对第三条方程进行变换,得到

\[ m^2(c^2-v^2)=m_0^2c^2 \]

变换第一条方程得到

\[ m^2c^2=\left(m_0c+\frac{h\nu}{c}-\frac{h\nu'}{c}\right)^2 \]

减去第二条方程,代换得到

\[ m_0c^2=\left(m_0c+\frac{h\nu}{c}-\frac{h\nu'}{c}\right)^2-\left(\dfrac{h\nu}{c}\right)^2-\left(\dfrac{h\nu'}{c}\right)^2+2\left(\dfrac{h\nu'}{c}\right)\left(\dfrac{h\nu}{c}\right)\cos\varphi \]

化简得到

\[ \Delta\lambda=\lambda'-\lambda=\frac{c}{\nu'}-\frac{c}{\nu}=\dfrac{h}{m_0c}(1-\cos\varphi)=\dfrac{2h}{m_0c}\sin^2\frac{\varphi}{2} \]

Chap38-2:物质波

\[ E=h\nu=h\frac{c}{\lambda},\quad p=\frac{h}{\lambda} \]

因为 \(m_0=0\), \(E=pc\)

德布罗意波

de Broglie wave

\[ \lambda=\frac{h}{p}=\frac{h}{mv}=\frac{h_0}{m_0v}\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}} \]
\[ \nu=\frac{E}{h}=\frac{mc^2}{h}=\frac{m_0c^2}{h\sqrt{1-\dfrac{v^2}{c^2}}} \]

海森堡不确定性原理

Heisenberg’s Uncertainty Principle,

\[ \Delta x\cdot \Delta p\geqslant \frac{\hbar}{2} \]

不考虑相对论,有

\[ \begin{gathered} 2mE=p^2\\ 2m\Delta E=2p\Delta p\\ \Delta E=\frac{p}{m}\Delta p=v\Delta p= \frac{\Delta x\cdot \Delta p}{\Delta t} \geqslant \frac{\hbar}{2\Delta t} \end{gathered} \]

即有

\[ \Delta E\cdot \Delta t\geqslant \frac{\hbar}{2} \]

概率波

\[ \Psi(x,t)=\psi_0(x)e^{i(kx-\omega t)} \]

有概率密度

\[ \begin{aligned} p(x)&=\Psi(x,t)\Psi^*(x,t)\\ &=\psi_0\psi^*_0e^{i(kx-\omega t)}e^{-i(kx-\omega t)}\\ &=|\psi_0|^2 \end{aligned} \]

概率归一化条件

\[ \int_{-\infty}^{+\infty}p(x)\mathrm{d}x=\int_{-\infty}^{+\infty}\Psi\Psi^*\mathrm{d}x=1 \]

Chap39-1:薛定谔方程

在波函数

\[ \Psi(x,t)=\psi_0e^{i(kx-\omega t)} \]

中,根据德布罗意波有

\[ \begin{gathered} E=h\nu=\frac{h}{2\pi}\omega=\hbar \omega\\ p=\frac{h}{\lambda}=\frac{h}{2\pi}\cdot\frac{2\pi}{\lambda}=\frac{h}{2\pi}k=\hbar k \end{gathered} \]

则波函数转化为

\[ \Psi(x,t)=\psi_0\exp\{\frac{i}{\hbar}(px-Et)\} \]

原始一维薛定谔方程:

\[ i\hbar \frac{\partial \Psi (x,t)}{\partial t}= \left[-\frac{\hbar}{2m} \frac{\partial^2}{\partial t^2}+U(x,t)\right]\Psi (x,t) \]

\(U(x,t)\) \(t\) 无关(变为 \(U(x)\),则可以得到一维薛定谔定态方程

\[ \frac{\partial^2 \psi (x)}{\partial x^2} +\frac{2m}{\hbar}\left[E-U(x)\right]\psi(x)=0 \]

推导:利用如下的式子进行变换

\[ \Psi(x,t)=\psi(x)\exp\{-\frac{E}{\hbar}t\}\\ \]

一维自由粒子

\[ U(x)=0 \]
\[ \frac{\partial^2 \psi (x)}{\partial x^2} +\frac{2mE}{\hbar^2}\psi(x)=0 \]

可以解得 ( 虽然我用常微分无法理解,2022-1-2 )

\[ \psi(x)=\psi_0e^{ikx},\quad \psi^*(x)=\psi_0^*e^{-ikx},\quad k=\frac{\sqrt{2mE}}{\hbar} \]

\(\psi\psi^*=|\psi_0^2|\),一维自由例子在空间各处分布概率密度相同。

一维无限深势阱

Infinitely Deep Potential Well

\[ U(x)= \begin{cases} 0,&0\leqslant x\leqslant a\\ +\infty,&x< 0 \text{ or } x>a \end{cases} \]

那么,\((0,a)\) 之外,都有 \(\psi(x)\equiv 0\)。只考虑 \(x\in [0,a]\),则

\[ \frac{\partial^2 \psi (x)}{\partial x^2} +\frac{2mE}{\hbar^2}\psi(x)=0 \]
\[ \psi(x)=A\sin kx+B\cos kx \]

有初值条件

\[ \psi(0)=\psi(a)=0 \]

\[ B=0,\quad A\sin ka=0\Rightarrow \sin ka=0\Rightarrow k=\frac{n\pi}{a} \]

\([0,a]\) 上,有

\[ \psi(x)=A\sin\frac{n\pi}{a}x \]

根据归一化条件有

\[ \begin{aligned} \int_{-\infty}^{+\infty}\psi(x)\psi^*(x)\mathrm{d}x&= A^2\int_{-\infty}^{+\infty}\sin^2\frac{n\pi}{a}x\mathrm{d}x\\ &\xlongequal{t=\frac{n\pi x}{a}}\frac{a}{n\pi}A^2\int_0^{n\pi}\frac{1-\cos 2t}{2}\mathrm{d}t\\ &=\frac{a}{n\pi}A^2\frac{n\pi}{2}=1 \end{aligned} \]

得到 \(A=\displaystyle\sqrt{\frac{2}{a}}\)

因此一维无限深势阱有波函数

\[ \psi(x)= \begin{cases} \sqrt{\dfrac{2}{a}}\sin\dfrac{n\pi}{a}x,&0<x<a\\ 0,&x\leqslant 0\text{ or }x\geqslant a \end{cases} \]

考虑其能量,有

\[ k=\frac{n\pi}{a}=\frac{p}{\hbar}=\frac{\sqrt{2mE}}{\hbar} \]

所以有

\[ E=\frac{n^2\pi^2\hbar^2}{2ma^2} \]

谐振子

The Harmonic Oscillator

\[ U(x)=\frac{1}{2}kx^2=\frac{1}{2}m\omega^2x^2,\quad \omega=\sqrt{\frac{k}{m}} \]

解一维薛定谔定态方程,最终可以得到

\[ E_n=(n+\frac{1}{2})\hbar \omega,\quad n=0,1,2,\cdots \]

隧穿效应

Tunneling effect, Barrier Tunneling

传播率 (Transmissivity):

\[ T=\exp\{-\frac{2}{\hbar}\sqrt{2m(U_0-E)}a\}=e^{-2ka},\quad k=\frac{\sqrt{2m(U_0-E)}}{\hbar} \]

Chap39-2:氢原子光谱

玻尔模型

  1. 定态 (stationary state) 假设:\(E=E(n)\)
  2. \(h\nu=E_i-E_j\)
  3. 角动量量子化假设:\(L=mvr=n\hbar\)

角动量量子化假设可以根据稳定轨道驻波条件推出:

\[ 2\pi r=n\lambda=n\frac{h}{mv} \]
\[ \begin{cases} \begin{aligned} &\frac{1}{4\pi \varepsilon_0}\frac{e^2}{r^2}=\frac{mv^2}{r}\\ &mvr=n\hbar \end{aligned} \end{cases} \]

\[ r=\frac{4\pi \varepsilon_0 n^2\hbar^2}{me^2} =\frac{n^2 \varepsilon_0 h^2}{\pi me^2} \quad E_n=\frac{1}{2}mv^2-\frac{e^2}{4\pi \varepsilon_0 r}= -\frac{ke^2}{8\pi \varepsilon_0r}=-\frac{me^4}{8n^2\varepsilon_0^2h^2} \]

其中基态能量为

\[ E_1=-13.6eV \]